Het belfort ‘binnenstebuiten’ op nieuwe werfpanelen

Bijna dag op dag drie maanden geleden startten de werken aan het Aalsterse belfort.

Zowel binnen als buiten verloopt de restauratie volop. Het is de eerste Open Monumentendag dat het belfort in de steigers staat. “Aangezien we niet naar binnen kunnen, brengen we het verhaal van het belfort in het verleden, het heden en de toekomst naar buiten. Waarom het belfort een belangrijke functie had, heeft, en zal hebben, wordt op deze nieuwe werfpanelen verteld”, zeggen schepen van Toerisme Caroline De Meerleer, schepen van Erfgoed Sarah Smeyers, schepen van Gebouwen en Technieken Maarten Blommaert en voorzitter van de gemeenteraad David Coppens (allen N-VA) met fierheid. 

Vergaderen, bewaren en informeren

Het bouwwerk op de Grote Markt dat de Aalstenaars ‘ons belfort’ noemen, bestaat eigenlijk uit drie delen: het schepenhuis, de belforttoren en het gebiedshuisje. Elk deel had zijn specifieke functie.

Het schepenhuis, gebouwd in 1225, is het oudst bewaarde schepenhuis van de Nederlanden. Hier vergaderden de schepenen en stelden ze wetten op voor de stad. Het is hét symbool van stedelijke vrijheid en de locatie waar de Aalsterse gemeenteraad maandelijks samenkomt.

De bouw van de belforttoren startte in 1407 en herbergt een van de oudste beiaarden van ons land. In de toren werden de stadskeuren bewaard. Dit zijn oorkonden waarin de rechten en vrijheden van de stad stonden. Later deed de toren dienst als wachttoren en gevangenis. Jan de Lichte, de beruchte bendeleider uit de 18e eeuw, zat er ooit opgesloten. 

Op de toren pronken twee standbeelden broederlijk naast elkaar. Het zijn twee ridderfiguren die de ‘Graaf van Vlaanderen’ en ‘de Heer van Aalst’ symboliseren. Hun goede band leverde in de 12e eeuw voor de stad heel wat macht op. 

Het opschrift NEC SPE NEC METU (zonder hoop, zonder vrees) siert sinds de intrede van Filips II als graaf van Aalst de sierlijke belforttoren. 

Toen de neogotische wijzerplaat op de toren in 1964 werd vervangen door een exemplaar met halve bollen, noemden de Aalstenaars de toren spottend ‘den tettentoeren’, verwijzend naar de gelijkenis tussen de klok en vrouwenborsten.

Over het exacte bouwjaar van het gebiedshuisje is geen zekerheid maar de oudste bronnen dateren van 1474. In een wereld zonder internet en sociale media, werden van hieruit beslissingen en belangrijke mededelingen afgekondigd. De burgers kwamen op de Grote Markt het nieuws aanhoren.

“Het belfort is al lang het centrum van de Aalsterse macht en het rechtssysteem, dus zit er in die drie gebouwen een onwaarschijnlijk arsenaal aan geschiedenis verborgen. Dat merk je ook aan de architectuur. Door de bouw over verschillende periodes heen, wisselt het belfort met bijhorende gebouwen af tussen vroege gotiek, Romaanse architectuur, late gotiek én zelfs flarden neogotiek en barok. Uniek!”, klinkt schepen van Erfgoed Sarah Smeyers enthousiast.

Belfort in een nieuw jasje

Sinds 16 juni is de aannemer Artes Woudenberg gestart met de restauratiewerken. Die zijn intussen zichtbaar aan de buitenzijde, maar ook binnenin wordt er naarstig doorgewerkt.

De duurzame ingrepen zoals brandcompartimentering, stabiliteits- en constructieve werken, vochtbestrijding, isolatie en een vernieuwing van de technieken worden vakkundig uitgevoerd. Zij zorgen ook voor een lift tot op de zolder. 

Daarnaast zijn er ook onderhoudswerken in de crypte bezig. Een bemalingspomp verlaagt het grondwater. Deze pomp draait dag en nacht en is aangepast zodat het geluidsniveau zo laag mogelijk blijft. Het bemalen duurt maximum drie maanden.

Tot november wordt gewerkt aan de gevel en het dak aan de zijde Kattestraat. In het kader van evenementen zoals Aalst Carnaval wordt de stelling verwijderd. Vanaf maart 2026 wordt gewerkt aan de gevels en het dak ter hoogte van de Grote Markt. De dakwerken worden uitgevoerd met een stelling op hoogte die geen hinder veroorzaakt op de begane grond.

“Deze restauratie is een totale make-over met voorbeeldig werk en voorbereiding van onze eigen dienst Gebouwen en Technieken. De werken nemen ongeveer 300 werkdagen in beslag en er werd een tijdslijn opgemaakt  door de deskundigen en architecten die zoveel mogelijk rekening houdt met het dagelijkse leven en de evenementen op en rond de Grote Markt”, aldus schepen van Gebouwen en Technieken Maarten Blommaert.

Het einde van de restauratiewerken aan de buitenzijde is, als de werken op schema blijven, voorzien tegen de zomer van 2026. Nadien start de herinrichting van het interieur. 

Het verhaal van de stenen en van de macht

In 2018 werden de eerste stappen gezet om het belfort te ontsluiten. Eénmaal per maand kon je als bezoeker het belfort bezoeken. Om het voor het grote publiek open te stellen en meer beleving te creëren, was het gebouw van 800 jaar oud niet alleen toe aan een grondige restauratie maar ook aan het schrijven van een echt verhaal. 

Alvorens je bovenaan kan genieten van een weids uitzicht over de stad, zal je meegenomen worden in het verhaal van de stenen en het verhaal van de macht.

Het verhaal van de stenen geeft inzicht in de opbouw, de verbouwingen, de architecturale stijl en de grandeur. Het erfgoedmonument heeft al heel wat meegemaakt, maar ook zien en horen gebeuren. Als het belfort zou kunnen spreken, wat zou het ons allemaal vertellen? De verbeelding slaat ongetwijfeld op hol.

Eén ding is zeker volgens schepen van Toerisme Caroline De Meerleer: het wordt machtig. “Het verhaal van de macht neemt je op de verschillende verdiepingen mee in de geschiedenis van Aalst door de eeuwen heen. Als symbool voor stedelijke vrijheid, is het belfort het gebouw waar de Aalsterse macht werd en nog steeds wordt beoefend. Het is de ideale locatie om bezoekers inzicht te verschaffen in de lokale besluitvorming. 

Maar ook de tijd heeft al eeuwenlang macht over de mens. Dat gevoel zal je op de unieke zolder van het belfort zelf ondervinden. Wist je trouwens dat de werkklok van Aalst nog steeds in het torentje met rood raamwerk hangt? En tot slot is er ook de macht van de communicatie. Geen betere plek om je stem te laten horen dan in het gebiedshuisje, waar eeuwen geleden de beslissingen aan de inwoners werden meegedeeld.”

Aan het bestek voor de uitwerking van het verhaal van de stenen en van de macht alsook aan de daarbijhorende scenografie wordt de komende maanden de laatste hand gelegd. 

Vernieuwde raadzaal

Ook de raadzaal zal er in de toekomst helemaal anders uitzien met veel aandacht voor toegankelijkheid, duurzame aanpassingen en multifunctioneel gebruik. Zo zullen er ook workshops georganiseerd worden voor scholen die zo ontdekken hoe een gemeenteraad in zijn werk gaat. In de vernieuwde raadzaal zullen leerlingen in de huid kunnen kruipen van schepen of burgemeester en zullen ze hun standpunten tegenover elkaar kunnen verdedigen. Ze kunnen zelfs een plaatsje nemen op de stoel van de voorzitter van de gemeenteraad.

En die voorzitter van de gemeenteraad David Coppens is in zijn sas met deze vernieuwing. “Het belfort neemt zijn plaats weer in als kloppend hart van de Aalsterse democratie. Met een moderne en vernieuwde raadszaal, een echt halfrond met voldoende aandacht voor comfort en toegankelijkheid van raadsleden, maar vooral ook de bezoekers zorgen we ervoor dat we in de beste omstandigheden kunnen debatteren over de belangen van onze stad.”

Het hoogste orgaan van de stad, de gemeenteraad, keert dus na de werken terug naar haar historische thuisbasis.