De gevangenis van de toekomst: een huis?

De gevangenissen zijn niet uit het nieuws te branden. De 19de-eeuwse infrastructuur is tot op de draad versleten, de cellen puilen uit, de incidenten niet te tellen. De schrikbarend hoge recidivegraad van 60 procent spreekt boekdelen. 'Dat cijfer bewijst het fiasco van de klassieke gevangenis. Het idee dat eenzame opsluiting een gedetineerde tot inkeer brengt, is al lang achterhaald.' Advocaat Jos Van der Velpen is voorzitter van de Liga voor Mensenrechten en de grote bezieler van de vzw De Huizen, een multidisciplinaire denktank over een nieuwe vorm van detentie. De Huizen verzamelt mensen uit het gevangeniswezen,wetenschappers, politici, architecten en gedetineerden. De vzw hield in de gevangenis van Oudenaarde een vurig pleidooi voor kleinschalige detentiehuizen, in plaats van de huidige mastodonten. 'Cellulaire gevangenissen zijn gericht op afzondering, controle en uniformiteit,' verduidelijkt Hans Claus, gevangenisdirecteur in Oudenaarde en secretaris van De Huizen. Iedereen dezelfde straf, enkel de duur verschilt. 'Door zoveel gedetineerden in één gevangenis samen te brengen, doet men allesbehalve aan risicospreiding. De detentiehuizen die wij voorstellen, zouden maximaal tien gedetineerden huisvesten. Omdat begeleiders en gedetineerden elkaar dan veel beter kennen, verkleint het risico op relletjes en ontsnappingen gevoelig. Onderzoek heeft dat al uitgewezen.' Hans Claus en De Huizen dromen van honderden kleinschalige detentiehuizen, georganiseerd per streek. Elke streek biedt alle soorten detentiehuizen aan, gaande van gesloten tot open. 'Zo kan de gedetineerde zijn hele detentie dichtbij zijn familie blijven, op de plek waar hij nadien opnieuw in de samenleving terechtkomt.' Elke gedetineerde krijgt in de visie van De Huizen een begeleider, met wie de gevangene vanaf de veroordeling een detentie- en reclasseringsplan opmaakt, een zogeheten oplossingsplan. Claus: 'Onze straffen moeten van in het begin de reclassering voorbereiden.' Behalve kleinschaligheid en maatwerk wordt nabijheid de derde pijler van de kleinschalige detentiehuizen. Terwijl de gevangenissen vandaag achter torenhoge muren compleet geïsoleerd staan van de buitenwereld, zouden de detentiehuizen net ingebed worden in de samenleving. Dat vanuit het idee dat onbekend nu onbemind maakt. Al beseffen Claus en de zijnen goed dat het 'not in my backyard'-syndroom zal spelen. 'De eeuwenlange associatie tussen straf en gevangenis roept een behoudsgezinde reflex op. Daarom gaan we nu de boer op met onze plannen, om met burgers te praten.' Claus gelooft in een vroege inspraak- en samenwerkingsstrategie met de buurt, de lokale overheden en de sociale voorzieningen bij de bouw van een detentiehuis. De Huizen pleit niet voor een revolutie, maar voor een evolutie. Voorlopig blijft de droom van de detentiehuizen steken in chique maquettes, maar een aanzet tot politiek draagvlak is er al. N-VA-Kamerlid Sarah Smeyers diende samen met andere parlementsleden in oktober vorig jaar al een resolutie in voor een proefproject van gedifferentieerde strafuitvoering. De Huizen dringt er nu bij de federale regering op aan om zo'n proefproject van detentiehuizen te starten. Verontwaardiging over het kostenplaatje zal er hoe dan ook komen. Claus pareert: 'Eigenlijk weet niemand exact wat de detentie nu aan de overheid kost. Ook de private kostprijs voor de gedetineerde en zijn omgeving is relatief onbekend. Daarbij komen de niet onaanzienlijke kosten van recidive. Het valt dus moeilijk te argumenteren dat opsluiting in een detentiehuis duurder zal zijn.'